Халхын Цогт тайж нь 1621 онд Хангай ханы цэцэрлэгийн хойт ууланд хуягт халтраа унаад ан авлаж явахдаа өндөр дээр гарч Халуут авга эгчээ санаж уншсан 7 бадаг шүлгийг тухайн үед хамт явсан Эрх хиа сударлан авч, түүнээс 4 жилийн дараа 1624 онд Дайчин хиа, Гүен баатар хоёр энэхүү Дууд хаданд бичиж үлдээжээ. Дуут хад нь Дуут хад нь Монголын уран зохиол, яруу найргийн энэ сайхан өв соёлыг дөрвөн зууны турш хадгалж иржээ. Дуут хадны бичээсийг Монголын уран зохиолын ховор нандин уран бүтээлийн нэг гэж үздэг юм байна. Дуут хаданд бичсэнээр цагаан тахиа жилийн намрын эхэн сарын хорин нэгнээ Цогт тайж Хангай ханы цэцэрлэгийн хойт ууланд ан авлаж явахдаа Халуут авга эгчийгээ санан шүлэглэжээ. Цогт тайжийн уншсан уг шүлгийг хамт агсан Эрх хиа сударлан авч, түүнээс дөрвөн жил дараа Дайчин хиа, Гүен баатар хоёр Дуут хаданд бичжээ. Шүлгийг өдий хүртэл хадгалж авчирсан уг чулууг яагаад “дуут” хад гэдэг вэ гэвэл түүнээс ширмэн тогоо цохиход ханганих адил дуу авиа гардаг. Мөн гаднаа хар боловч дотроос нь цагаан саарал өнгө гардаг байгалийн нэгэн гайхамшигт тогтоц юм. Тиймээс нутгийн ард олон нь “Дуут хад” гэдэг байжээ. Дуут хад нь Төв аймгийн Дэлгэрхаан сумын нутаг, Тарамцагийн уулсын шувтарга Хутаг хэмээх уулын өвөрт байдаг.
Дээр тэнгэр хааны аху (оршихуй гэсэн утгаар. М.С.) хийгээд
Дэлхий дахь хан богдсын аху газар
Дээр дорын ялгал (буй) боловч
Жаргал, хайрлал хоёрын агаар нэгэн буй.
Агинистайн агуй дахь бодиства нар хийгээд
Алтан дэлхий дэх бодь сэтгэлтэн хоёрын
Ахуй газар ангид боловч
Асрах нигүүлсэхийн агаар нэгэн буй.
Энд Хан Богдсын сайн түшмэл хийгээд
Эргүүлэгч эрлэг хааны их ноёд хоёрын
Ёс өнгө өөр боловч
Зөв бурууг ялгахын агаар нэгэн буй.
Олз идэш олон ядагч хүмүүн хийгээд
Уул модонд явагч араатан хоёрын
Аху бие ангид боловч
Алан идэхийн агаар нэгэн буй.
Хол ойроос хулгай хийгч хүн хийгээд
Хотыг эргэн гэтэгч чоно хоёрын
Илт бие дүр өөр боловч
Идэхийг хүсэх сэтгэлийн агаар нэгэн буй.
Онон мөрөнд ахуй Халуут эгч минь хийгээд
Орхон Туулд агч өвчит бид хоёр
Халх Онигуудын газар хол боловч
Хайрлан саналцахын агаар нэгэн буй за.
Энэ биендээн эс золголцвоос
Эгүүнээс хойш төрөл тутамдаан
Эх нь гагц хүүхнээн хайрлах мэт
Элдэв үйлээр туслалцах болтугай.
Негізгі бет Дуут хадны бичээс Цогтын хадны бичиг
Пікірлер: 3