Ağır ağır yağın içinde pişen lezzetli bu mezenin tarifini çok az kişi biliyor.
Çiroz zamanı olacaktı şimdi…
Çok değil, 50 sene öncesinde olsa veya Boğaz’ın bir zamanlar neredeyse sepetle balık tutulan bereketini bozmasaydık, şimdi Haziran sonunda her yeri yeni hazırlanmış çirozlar sarmış olacaktı; biz de o çirozları dereotu ve sirkeyle hazırlayıp afiyetle yazın rakılara, beyaz şaraplara eşlik etsin diye sofralara koyacaktık… Olmadı, tadını daha çok üst nesillerimiz çıkarabildi. Ben de en azından çiroz neymiş, ne zaman yapılırmış, onu anlatmak istedim. Eskilerin özlemle andığı, artık pek bulunmayan, bulunsa da eski tadı alınamayan çiroz, Yunanca “ksiros”tan geliyor. Ksiros da “kuru, yağsız” demek. Zamanla söylene söylene çiroz olmuş. Çiroz uskumrudan yapıldığı için önce uskumrudan bahsetmek lazım tabii, en son çocukken tadıyla tuzuyla yiyebildiğim Boğaz uskumrularının bilhassa Darıca’daki dalyanlardan geleni tercih edilirmiş. Kara kış çatıp uskumrunun kulağına kar suyu kaçınca Darıca’da Rum balıkçılar dalyanları kurarmış, ama genel olarak kasımdan mart sonuna dek güzel uskumru avlanırmış.
İstanbul Balıkhanesi eski müdürü Karekin Deveciyan, 14 Nisan’la 1 Haziran arası tutulan, yağsız uskumruların “çirozluk” olduğunu söylüyor. (Bu arada her balık ve balıkçılık meraklısı Karekin’in şu kitabını edinmeli bence.) Çünkü yumurtalayan uskumrular zayıflıyor, yağlı uskumru olmuyor, haliyle kurutmaya elverişli hale geliyorlar. Tabii bir uskumruyu çiroza dönüştürmek kolay değil, deniz suyuyla yıkanması, temizlenmesi, tuza basılması ve asılıp kurutulması gerekiyor. Döneminin Vedat Milor’u olan Sermet Muhtar Alus, bir yazısında Rumca adı “skumri” olan uskumrudan yapılan çirozu şöyle tarif ediliyor: “İsmi çiroz, bedavasına da ucuz, fakat o kuru, kavruk hale gelinceye kadar ne külfetlere katlanılıyor. Kulağından barsakları çekilir çekilmez denizde yıkanacak, tuzlanacak; tepesi köşe, yanları merdiven basamakları gibi çıta çıta sırıklara asılıp güneşlendirilecek. Yağmur mu serpiyor, hemen hepsini toplayıp kapalı bir yere taşınmazsa, yani tatlı su değerse kurtlandığı an. Hava açınca gene yerlerine nakl-i mekân.” Ne emek değil mi? Hepsi de o zamanlar birkaç kuruşa satılan çiroz için. Kendimizin yediğinden gayrı milyonlarcası ihraç edilecek denli bol olan uskumru nasıl oldu da yok oldu? Cevabı o “bolluk”ta saklı olsa gerek. Mesela 1938’de de, yani o “bolluk”lardan sonra acayip bir uskumru kıtlığı olmuş haliyle. Bilhassa 1965’e kadar yanlış avlanma da tam gaz devam etmiş. Marmara Denizi’nin kirlenmesi ayrıca çok engelleyici olmuş. 1960’lardan itibaren kademeli olarak uskumru azaldıkça istavritten yapılır olmuş çiroz (ki ona çiroz değil “liliga” deniyor esasen). Haliyle tadı tuzu değişmiş. Tahminim o ki, o bolluk olmayınca fiyatı da artmış olmalı. Eskiden bakkallarda bile satıldığını hep duyarım da, şahsen ben büyürken -Balat’taki birkaç yer hariç- görmedim, denk gelmedim, yani öyle bakkalda satılma devrine şahsen hiç yetişemedim. Yetişebilenlere ne mutlu, ben maalesef denk gelebildiği meyhanelerde bile minnetle yiyen nesildenim…Yiyenler olursa afiyet olsun, sirkeli çirozlar balık avı yasağı bitene kadar sabırlarına dayanak olsun…
Balık mezelerinin en sevileni uskumru füme çiroz kadar iddialı tarifi dillere destan eski meze ustalarının göz bebeği sanılanın aksine yapımı kolay hafif ve bir ay bozulmayan meze tarifi.
Balık mezelerini ve meze sevenler mutlaka tarifi denesin. Meyhanelerde eski meze ustalarının rum mezeleri, zeytinyağlıları hala lezzet severlerin tadı damağındadır. Benim gibi eski yemeklerin tadını günümüzde arayanlar için uskumru marin anne yemekleri tadında.
#çiroz #mezetarifleri #turkishfood
Негізгі бет Тәжірибелік нұсқаулар және стиль USKUMRU MARİN NASIL YAPILIR! ÇİROZ
Пікірлер: 81