Ο ήλον σην ανατολήν, ένα σύνηθες λογοτεχνικό "φαινόμενο" στην ποντιακή λαογραφία: "Ήλες ασήν ανατολήν είδεν σε κι εφοέθεν, ατός ατόσον 'κι έλαμψεν την ώραν ντ' εγεννέθεν", "Ήλες ασήν ανατολήν τσιτσέκια σα παχτσέδες, αδά σ' εμόν το καρδόπον πώς έσκισες κι εσέβες", "Ήλες σην ανατολήν παίρ' απές σην καρδία σ', αρ πάει ατός και βασιλεύ' σα ξανθά τα μαλλία σ'", κι άλλες πάμπολλες αναφορές τόσο στη στιχουργία όσο και στα παραμύθια, τη διάλεκτο (φράσεις-εκφράσεις) και τη λογοτεχνία γενικότερα. Τι πραγματικά αντιπροσωπεύει ο "ήλον σην ανατολήν" ;
Αρχικά να πούμε πως η λέξη "ήλιος" στα ποντιακά ποικίλει σε "εκδοχές".
Στο λεξικό του αείμνηστου Άνθιμου Παπαδόπουλου, η λέξη ήλιος και τα παράγωγά της πιάνουν ένα μεγάλο μέρος του γράμματος ήτα, κάτι που λέει πολλά για την σημασία, την εκφραστικότητα αλλά και την ποιητική χρήση της λέξης αυτής για τους Ποντίους. Η λέξη "ήλιος" (αρχαίας ελληνικής προελεύσεως), προφερόταν όπως στα νεο-ελληνικά στις περιοχές της Ινέπολης και της Σινώπης, σαν "ήλος" (με διαλυτικά κάτω από το "ο" που δηλώνουν την προφορά του περίπου σαν "ιο") στις περιοχές της Κερασούντας, της Οινόης, της Τραπεζούντας, της Τρίπολης και της Χαλδίας, σαν "ήλος" στα Κοτύωρα, την Τραπεζούντα και την Χαλδία, σαν "ήλες" στην Τραπεζούντα και τη Χαλδία, σαν "γήλος" (και πάλι με διαλυτικά στο "ο") στην Τραπεζούντα, την Τρίπολη και την Χαλδία και σαν "γήλος"-"γήλες"-"γέλος (με διαλυτικά στο "ο")" στην Χαλδία.
Ο ήλιος γενικά για τους Πόντιους αντιπροσώπευε την ημέρα, το φως, το καλό, το όμορφο, το ευειδές. Λειτουργούσε φυσικά και κυριολεκτικά ως απλά ο ήλιος, που βρίσκεται στον ουρανό, αλλά και για να αναφερθούν στο φυτό ηλιοτρόπιο. Όταν λέμε λοιπόν "Ο ήλον σην ανατολήν επαίρεν σην καρδία σ’," λέμε πως ο ήλιος χτυπάει, πέφτει πάνω στην καρδιά σου κυριολεκτικά, αλλά μεταφορικά εννοούμε πως η καρδιά σου είναι φωτεινή, όμορφη, αγνή, κοινώς καλή. Για το παρακάτω: "επαίρεν και σα τσαμόπα σ’ σα ξανθά τα μαλλία σ’.", που σημαίνει "χτύπησε-έπεσε και στις πλεξούδες σου στα ξανθά τα μαλλιά σου" δεν υπάρχει κάποια μεταφορική έννοια απ' όσο ξέρω, αν κάποιος ξέρει κάτι παραπάνω τον παρακαλούμε να συμπληρώσει ! Ξέρω πως όταν λέμε "ο ήλον επαίρεν σα μαλλίαν ατ'ς" αλλά και γενικότερα όταν λέμε πως ο ήλον παίρ' ασα μαλλία, μιλάμε για ξανθά μαλλιά και τονίζουμε την ομορφιά, την φωτεινότητα και την αγνότητα τους καθώς πέφτει πάνω τους ο ήλιος. Κάτι που ταυτίζεται άμεσα και με την πρώτη υποσημείωση μας που αφορά τ' άσπρον την γούλαν τη κουτσής.
Τα προηγούμενα χρόνια, όπως και σήμερα αλλά σε μεγαλύτερο ακόμη βαθμό, το άσπρο χρώμα ταυτιζόταν με την ομορφιά, την αγνότητα, την γλύκα, την καλοσύνη και πολλά άλλα θετικά στοιχεία, σε αντίθεση με το μαύρο που αντιπροσώπευε το κακό, την πίκρα, την ατυχία, την μιζέρια κ.α. (εξ' ου και η φράση: "ν' αϊλί εμέν' τον μαύρον". Μην μπερδευόμαστε, δεν έχει να κάνει με φυλετικές διακρίσεις και ρατσισμό, απλά για κάποιον άγνωστο λόγο, κάπου κάποτε στον πολιτισμό μας, αλλά και σε πάρα πολλούς άλλους, το άσπρο ταυτίστηκε με το φως, το καλό και γενικώς το θετικό, ενώ το μαύρο με το κακό, το θρήνο, το θάνατο, και γενικώς το ό,τι αρνητικό. Έτσι λοιπόν, όταν κάποιος αναφερόταν σε κάτι άσπρο, αναφερόταν σε κάτι όμορφο, αγνό, υγιές, καλοκάγαθο και γενικώς θετικό. Μερικά παραδείγματα: "το κατσί μ' έν' άσπρον"=είμαι καθαρός-τίμιος, "έσπριξεν ο πρόσωπον ατ' "=χάρηκε, "ασπρημερόν κεράσ' είσαι !"=για όμορφο άνθρωπο"ασπροκατσίουμαι" (ρήμα)= αθοώνομαι (αποκτώ άσπρο-καθαρό πρόσωπο-όνομα, "ασπρέσα αμόν παπίν"=για όμορφη κοπέλα.
Και όσο για την τελευταία υποσημείωση, "αμόν ντ' έτον/έν' η καλατσής να έτον κι η καρδία σ'" το νοήμα είναι απλό, όπως ήταν η ομιλία σου, γλυκιά και ευγενής, ας ήταν και η καρδιά σου.
----------------------------------------------------
Στίχοι: (ΠΡΟΣΟΧΗ, η Ποντιακή διάλεκτος περιέχει πολλές μεταφορές, εκφράσεις, λέξεις και φράσεις που δεν μπορούν να αποδοθούν μονολεκτικά και άμεσα στα νέα-ελληνικά, προσπαθούμε να επιτυγχάνουμε την καλύτερη δυνατή απόδοση των στίχων στην νεο-ελληνική, τα σχόλια και οι γνώσεις σας μας βοηθάνε να έχουμε μια πιο σφαιρική άποψη και ενδεχομένως πιο σωστή, είναι πάντα ευπρόσδεκτα.)
Ατά τ’ ομμάτεα που ελέπ’ κι ατό τ’ άσπρον την γούλα σ’,
ασή καρδάν ατ’ εβγαίν’νε σεράντα λογιών βρούλας.
Ο ήλον σην ανατολήν επαίρεν σην καρδία σ’,
επαίρεν και σα τσαμόπα σ’ σα ξανθά τα μαλλία σ’.
Σαρίν αρνί μ’ σαρίν γιαβρί μ’-πουλί μ’ σαρία τα μαλλία σ’,
αμόν ντ’ έτον’ η καλατσή σ’ να έτον κι η καρδία σ’.
Τα πουλία ντ’ εκελαηδόναν’ ατώρα όλεα κλαίγ’νε,
αρνί μ’ ντο εχωρίγαμε μοιρολογούν και λέγ’νε.
----------------------------------------------------
Το βίντεο δεν προορίζεται για παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων.
Το ακουστικό περιεχόμενο δεν ανήκει σε εμένα, δεν αποκομίζω και δεν επιθυμώ κανένα κέρδος από αυτό το βίντεο.
Δεν είμαι κύριος πνευματικών δικαιωμάτων των φωτογραφιών, οι περισσότερες είναι από το διαδίκτυο.
Το παρόν βίντεο αναρτάται καθαρά για ψυχαγωγικούς λόγους των επισκεπτών της παρούσας ιστοσελίδας.
Негізгі бет Ο ήλον σην ανατολήν (στίχοι+απόδοση)
Пікірлер: 9