Мұндай ата-ананың көп айтатын сөзі - «жүгірме!», «қабаттаспа!», «бұлай істеме!», «басымды қатырмашы!», «қазір сазайыңды берем!». Баласына ең көп айтатыны «мен сенен шаршадым» дейді. Бала үшін де, басқа ересек адам үшін де ең ауыры өзіне ешкімнің назар аудармауы. Әсіресе, жақын адамының назарына сусап өтуі өте ауыр. Сол назарды өзіне аударту үшін бала бәріне барады. Оған ата-анасының назары маңызды! Мейлі, ұрыссын, жазаласын, әйтеуір маған қараңдаршы деген белгі бұл. Бала анасының, не әкесінің өзіне басқалай қалай назар аудартуын білмегені.
«Перфекционист» ата-аналар
«Сен бәрінен артық болуың керек!» - олардың ұраны осы сөз. Мұндай ата-аналардың әдетте қос дипломы бар. Қайтсем де кандитаттық қорғасам деген арманы болады. Ары кетсе, бір кафедрада меңгеруші болсам дейді. Дегенмен, баласын «ең-ең-ең» керемет балабақшаға беруге тырысады. Шет тілін тереңдетіп үйрететініне, не Лобачевскийдің геометриясын түсіндіріп шығаратынына. Ең күшті мектепті таңдап, қаланың бір басынан екінші басына баласын тасып әлек болады. Репетитор жалдап, балаға бос уақыт қалдырмайды. Баланың деңгейі жоғары болу үшін барын салады.
Бала тек жақсы оқу керек дейді олар. Мектеп бағдарламасы да ешкімде болмаған ерекше болуы тиіс. Сонда ғана бұлардың баласынан вундеркинд не гений шығады. Кейбір «бейсаналы» мұғалімдер бұлардың баласының ерекшелігін түк көргісі келмейтініне қынжылады. Ондай мұғалімдер балаға «маңызды әрі қажетті» пәндерді оқытпай, керексіз, бөгет болатын, уақыт ұрлайтын пәндерді тықпалайтынын байқап жүреді. Мәселен, еңбек, технология, дене шынықтыру, музыка және т.б.
«Бақытсыз» ата-аналар
Бір қызығы, мұндай ата-аналардың өз жетістігі көп. Оларды мұқият зерттесеңіз, орындалмай қалған бір арманын байқайсыз.
Кәсіби спортта, үлкен сахнада, подиумда, жеке көрме - осының бәрі амбициясы шектен шыққан әкелер мен аналарға маза таптырмайды. Бір кездегі жалқаулығы, құлшыныссыз қалуы, қолдаусыз болуы, бәрі бірігіп ұлы арманының орындалмай қалуына сылтау болған. Соның есесіне, өз баласына сол өзінің арманына жетуге бәрін «береді не сіңірмек».
Бұл арман әбден есейгенде пайда болып, жеміс бермейтін қиялға айналса да соның соңына түседі. Ақырында, баласының алдынан керемет келешекті келтіреді: жай оқыма, бір ғылыммен шұғылдан, бір спорт түрін меңгер, күніне он сағат жаттық, ойыншықты ұмыт, құрдастармен қыдырма. Баланың қызығушылығын тудырған әуестіктің бәріне тыйым салынады.
Егер баланың жүйкесі жұқармай, невроз бен психосоматозға ұрынбай аман қалса, ата-анасының орындалмаған арманын орындауға аз да болса, үміті болмақ. Солай ма?
«Спекулянт не манипулятор» ата-аналар
Мұндай ата-аналар үшін бала айналасына әсер етуге арналған құрал: жұбайына, әке-шешесіне, басқа туыстарына. «Бұл маған емес, балаға керек», деп әңгіме бастайды жұбайлардың бірі екіншісіне. Бала неғұрлым әлсіз, осал болған сайын әкесінің не шешесінің өзгелерге ықпалы зор болмақ. Мұндай ата-аналар осындай әрекетімен деструктивті отбасыны сақтауға бар күшін салады. Отбасы мүшелерін баланың қиындығының айналасына біріктіреді.
Туа салысымен мұндай ортада өскен бала, үйіндегі жағдай психологиялық есеюге мүмкіндік бермей тұрғандықтан өзін осындай шындықтан қорғауға көшеді. Сол сәтте бейсаналы қорғаныс тәсілдері іске қосылады. Немесе коппинг-стратегиялар қосылады - қоршаған ортадан саналы түрдегі қорғаныс. Өз әрекетін, мінез-құлқын түсіну, не өз әрекеті туралы ойламауға тырысу, жалғыздықтан қашу, үрейді басу сияқты.
Ал, біздер, баласын өлердей жақсы көретін ата-аналар не істейміз? Баланың осындай әрекетін көре қалғаннан (неше түрлі тәуелділіктер, оқығысы келмеу, әлеуметпен араласуға ынтасы, араласудан қашу әдеті және т.б; денсаулықтың кемшілігі туралы айтпай-ақ қояйын), айналаға «Бұл баланың мінезі қиын!» деп айқайлап айтамыз. Бірақ ешкім ешқашан «Бәлкім, біз мінезі қиын әке-шеше шығармыз» демейді.
Виктория Негребецкая
Аударған Шынар Әбілда
Негізгі бет Сіз қандай ата анасыз.Бала тәрбиесін өзіңнен баста
Пікірлер: 2