Бәріңізге Ассалаумағалейкум
Еркегі ат жалында ұйықтап, қатыны түйенің қомында босанған көшпенді мемлекеттің қытай династиясын талқандап, Ұлы қытай қорғанын салдырғанына сенесіз бе? Бір кездері бүкіл еуропаны бұтына тыштырып, корольдарына табанын жалатқан, Қазақ даласында Түрік қағанатын құруға алғышарт жасаған ұлы көшпенді мемлекет жайлы сізге Білген дұрыс!
Біздің заманымыздан бұрынғы 200-жылдың соңғы айлары. Мөде хан сонау құмырсқадай быжынаған шырақтарға қарап ой үстінде отырған еді. Ерінбей санап та шықты. Әр шырақтың басында төрт-бес адамнан отырғанның өзінде, әскердің санын 400 мың деп жорамалдады. Бұл санап отырғанының бәрі қытай әскері еді. Осылай сарапқа салып отырған кезде, жанындағы кеңесшісі ойын бөліп жіберді:
-Уа, тақсыр ием. Оларға сонша тесіле қарағаныңыз қалай? Ертеңгі соғыс ауыр болады деп уайымдап отырсыз ба? деді.
Сонда Мөде хан кеңесшісіне күлімсіреп қарап:
- Ол жағын уайымдасам да бір сәрі еді ғой. Осынау сорлы қытайдың барлығын қай жерге көмеміз деп қорқып отырмын. деген екен. Осы соғыста ғұндардың саны қытайлықтардан 2 жарым есе аз болды. Мөде хан үлкен стратегиялық тәсілдерді пайдаланып шегіне жүріп соғысты. Соғыстың қызығына түскен ақымақ император, ғұндардың төрт жақтан қаумалаған қоршауына түсіп қалды. Мұрнын аспанға шүйіріп келген шүршіттер қынадай қырылды. Масқара жеңіліске душар болған қытай боғдыханы бітім сұрап, тәубесіне келген болатын. Осы жорықтан кейін қытайлар ғұн шекарасына 50 жыл бойы аяғын аттап баспады. Ғұн әскерлері қазіргі қаласы Пекин жеріне дейін тырқырата қуып, Ұлы Қытай Қорғанын тұрғызуға мәжбүр етті.
Ия, Мөде ханның кезінде Ғұн мемлекеті Шығыстағы теңдесі жоқ ұлы далалық империя деген атауға ие болды. Біздің заманымыздан бұрынғы 209-жылы әкесі Тұманды өлтірген Мөде бар болғаны 18-19 жасында таққа отырды. Қытайларға алым-салық төлеп, әбден жүдеген халықтың жыртығын жамады. Шартарапқа шашылған дала тағыларын бір орталыққа бағындыра бастады. Ол жас болса да, үлкен реформалар жасай білді. Кешегі Шыңғысханның мыңбасы, жүзбасы дегендері, арғы бабасы ғұндардан алынған тәртіптік жүйенің бір бөлігі еді. Ғұн мемлекетін батыс және шығыс деп екі орталыққа бөлді. Оларды кіші хандар басқарсын деп бұйрық берді. Мемлекет жерін 24 әкімшілік аймаққа топтастырды. Оларды басқаруға түменбасыларын сайлады. Өстіп ғұн мемлекеті ішкі саяси жағдайын қалыптастырып алған соң, сыртқы жауларын шайнамай жұтуға кірісті. Бұл кезеңдерде Тұман ханның жасықтығын пайдаланып келген Дунхулар Ғұндарды көтіне де сүртпейтіндей дәрежеге жеткен еді. Мөденің жас болғанын пайдаланып тағы да қоқан-лоққы көрсетпекші болды. Ақырында біздің заманымыздан бұрынғы 204-жылы ызаға булыққан Мөде, Дунху мемлекетінің тас талқанын шығарды. Оқиғаның желісі мынандай аңыз-әңгімелермен баяндалады:
Ғұн ордасы мен Дунху елінің аралығында шөп те өспейтін, суы да жоқ пұшпақ жер жатқан болатын. Көп замандардан бері бұл жерде ешкім мекен етпеген, шекара дәл осы арадан өтетін еді. Әмірші Мөдеге Дунхудың патшасы осы жерлерді сұрап елші аттандырды:
- Біздің шекарамызда ешкімге қажетсіз жер жатыр. Ғұндар, бұл сендерге мүлдем керексіз. Бізге сол жерді беріңдер.
Мөде кеңесшілерін жиып, олардан не істеймін деп ақыл сұрады. Кейбіреулер оның сұрағына былай деп жауап қатты:
- Бұл бос жатқан жерді беруге де болады, бермеуге де болады. Одан бәрібір ешқандай пайда жоқ. Осы арада Мөденің төзімі сарқылды:
- Мен әміршінің екі талабын орындадым, себебі, ат та, әйел де өзімдікі болатын. Ал, жер жақсы болса да, жаман болса да халықтікі! Біз оны басқаларға қалайша сыйға тартпақпыз?
Ол жерді жалға беру керек дегендерді дарға асуға бұйырып, өзі қол бастап, жауға қарсы жорыққа аттанады. Осы уақыттарда ғұндар мен Дунху елі арасында тарихта қайталана бермейтін қан майдан басталды. Бұл соғыста Мөде жау әскерін тас-талқан етіп жеңіп, оларды көп шығынға ұшыратты. Осы соғыста Дунхулықтардың 150 мың әскері опат болған болатын.
Мөде хан б.з.б 203-201-жылы Саян Алтайы мен Енисей бойын жайлаған қырғыздарды да басып алды.
Ғұн империясында билік тізгінін 35 жыл уысында ұстаған Мөде қаған б. з. б 174 жылы қайтыс болғаннан кейін де, кезегімен билік басына келген оның ұрпақтары ол орнатқан ел басқару тәртібі мен заңдылықтарды қатаң сақтап, жарты әлемді жалпағынан басқан алып мемлекеттің үш ғасыр бойы өмір сүруін қамтамасыз ете алды.
Өкінішті. Әр мемлекеттің шарықтау шегі мен құлдырау кезеңі де қатар жүретінін тарих қаншама рет дәлелдей білді. Соның бірі Ғұндардың деградацияға ұшырау дәуірі еді. Б.З.Б 71-жылы қу түлкідей Қытай мемлекеті Үйсін тайпасын Ғұндарға қарсы айдап салды. Ғұн мемлекеті Үйсіндермен жаулыққа барғысы келмеді. Тіпті өз қыздарын Үйсін гуньмоларына ұзатып та берді. Алайда, Қытаймен қарым-қатынас орнатып үлгерген Үйсіндердің қателігін кешірмеді. Қаншама мың жылдар үзеңгілес болса да Үйсіндердің бұл сатқындығына, қанмен жауап қайтармақшы болды. Біздің заманымыздан бұрынғы 70-жылы Ғұндар Үйсіндерге қарсы жаңа шабуыл бастады. Толығырақ Видеода...
Негізгі бет Ойын-сауық 500 Мың Қытай Басып Кірді
Пікірлер: 505