A ranar 3 ga Fabrairu 1903 sojojin mulkin mallakar Burtaniya suka ci ƙasar Kano da yaƙi.
Tun a ranar 1 ga Janairun 1900 Gwamnatun Burtaniya ta karɓi ragamar iko da yankin Najeriya ta Arewa daga hannun Turawan kamfani wato Royal Niger Company.
Amma sai gwamnatin ta amince sojan da kamfanin ya naɗa a matsayin gwamna wato Frederick Lugard ya ci gaba da aikinsa.
Wannan sojan shi ne ya yi ta yi wa masarautun Arewacin Najeriya ɗauki ɗai-ɗai ya na murƙushe su.
Zuwa ƙarshen 1902 sai ya zama masarautu biyu, waɗanda suka fi muhimmanci a ƙasar su ne suka rage ba’a ƙarƙashin mulkin Burtaniya ba.
Waɗannan masarautu sune Kano da Sokoto.
A wannan lokaci, Sarki Alu Babba shi ne yake sarauta a Kano.
Kuma ya hau mulki ne sanadiyyar yaƙin basasa tsakanin ƴaƴan Sarki Abdullahi Maje Karofi da Sarki Muhamman Bello.
Bayan da aka naɗa Tukur ɗan Bello ya zama Sarkin Kano sai ƴaƴan Maje Karofi ƙarƙashin Galadima Yusuf suka yi masa tawaye.
Daga nan suka fice daga Birni suka ɗauro ɗamarar yaƙi aka shiga arangama.
Amma Galadima Yusuf ya rasu a Garko ana tsaka da basasa.
Sai ƙaninsa Alu Babba ya maye gurbinsa a matsayin jagoran ƴan tawaye.
Shi ne kuma ya yi nasarar korar Sarkin Kano Tukur daga fadarsa ya ci sarautar Kano ba tare da amincewar Sarkin Musulmi ba.
Daga bisani kuma ya kai kora kan gudajjen Sarki Tukur da ya tsallake iyaka zuwa ƙasar Katsina.
ɓangarorin biyu sun kara a Tafashiya inda a nan Allah ya karɓi ran Sarkin Kano Tukur.
Daga nan Alu ya miƙe ƙafa a mulkin Kano duk da ba Sarkin Musulmi ne ya naɗa shi ba.
Amma bayyanar Turawa da yaƙin da suke yi da ɗaukacin ƙasashen dake Daular Sokoto ya sa Alu ya yanke shawarar haɗa kai da Sarkin Musulmi domin samun mafita.
Don haka a ranar 2 ga Janairun 1903 Sarkin Kano Alu ya kwashi tawagar iyalinsa da mayaƙansa zuwa Sokoto.
A nasa ɓangare kuma Gwamna Lugard ya na ci gaba da shirye-shiryen afkawa Kano.
A ranar 29 ga Janairun 1903 yaa tashi runduna daga Zaria zuwa Kano ƙarƙashin Kanar Morland.
Rundunar ta ƙunshi hafsoshi Burtaniya 36 da mayaƙa ƴan ƙasa waɗanda mafi yawansu Hausawa ne su 772.
Suna kuma ɗauke da bindigar igwa ta rusa gari mai samfurin Maxim 75mm wacce Hausawa ke kira mai ruwa har guda 4.
Mil takwas da shigarsu ƙasar Kano suka fafata da Sarkin Bebeji.
A nan aka buɗe bindigogi suka rushe ƙofar garin Bebeji.
Rundunar Turawan ta kashe Sarkin Bebeji Sintali Iro sannan suka ƙona gawarsa a kan dutse domin ya zama izini ga sauran garuruwan da ke bisa hanya.
Daga nan suka dirkako Birnin Kano ba tare da samun wani tsaiko ba.
A rana irin ta yau wato 3 ga Fabrairun 1903 suka yada sansani a Ɗorayi suka kafa bindigoginsu a Ɗan Akuya dake kusa da Yamadawa.
Suka yi ta harba bindiga da igwa a Ƙofar Dukawuya amma suka kasa fasa ta.
Sai suka koma Ƙofar Kabuga inda nan suka samu suka karya ƙyauren.
Nan take suka kwarara cikin Birnin Kano suka kashe Sarkin Ƙofar Kabuga da tawagarsa.
Da suka zo Mazaunar Tanko sai suka rabu gida biyu, rundunar farko ta bi ta Babban Baki zuwa Ɗandago, sai Mandawari suka isa Gidan Sarki ta Ƙofar Ƙwaru.
Tawaga ta biyu kuwa ta bi ta Gwale, Loƙon Maƙera, Sagagi ta ɓulla Gidan Sarki ta Ƙofar Kudu.
Tun daga shigarsu Birnin Kano babu wanda ya kula su sai dai kallo har suka isa Gidan Sarki.
Anan ne suka fafata da dakarun dake Gadin gidan har aka kashe Sarkin Shanu Ɗan Gwari.
Kuma aka sari Colonel Morland da takobi.
Amma ba a jima ba, Turawa suka watsa su, suka shiga Gidan Sarki suka yi kane-kane.
A lokacin da Turawa suka ci Kano shi kuma Sarki Alu Babba ya gama ziyararsa a Sokoto ya juyo kan hanyarsa ta komowa gida.
Lokacin da labari ya zo musu cewa Kano ta faɗi, Sai Sarki ya sulale cikin dare ya yi shigar buzaye tare da wasu tsirarun ƴan rakiya da niyyar Hijira zuwa Makka.
Da gari ya waye manyan hakimai suka ga ba Sarki sai Wazirin Kano Ahmadu ya jagorance su domin komawa gida.
Amma bayan da suka bar Kwatarkwashi sun yi arangama da wata tawagar Turawa inda a nan Waziri Ahmadu ya yi shahada.
Waɗanda suka tsira da ransu sai suka koma wurin Wamban Kano Abbas wanda ya sauya hanya ya doshi Kano.
Da ya isa Kumbotso sai ya kafa sansani ya aikewa da Gwamna Lugard cewa ga shi ya zo Kano ya na neman iznin shiga.
Lugard ya bashi izini kuma daga baya ya naɗa shi Sarkin Kano na Farko a zamanin Turawa.
Shi kuma Sarki Alu da ya sulale, Gobirawa ne suka kama shi a kusa da Sabon Birnin Ɗan Halima suka aikewa Lugard da albishir.
Ya turo Captain Abadie ya zo ya tafi da shi Lokoja inda a can ya zauna har Allah ya karɓi rayuwarsa.
Негізгі бет A rana irin ta yau: Fabrairu 3, 1903 Turawan Burtaniyu suka ci Kano da yaƙi
Пікірлер: 8